Het
is tekenend voor zijn vriendelijkheid, maar het ondergaan van zo'n plechtigheid
in onbegrijpelijke talen als het Koptisch en het Arabisch, is een doordringende
ervaring. Het kerkgebouw is calvinistisch Hollands van sfeer en architectuur,
al staat er een schitterend bewerkte, eikenhouten iconostase, behangen
met moderne, wat volkse, maar vooral kleurrijke iconen.
Heldere kinderstem
De
plechtigheid voltrok zich, zoals bij orthodoxen gebruikelijk, nagenoeg
geheel achter de iconostase, waarvan de twee zijpoorten met gordijnen
gesloten bleven. Er
was dus ook niet veel te zien. De diaken, staande voor de koningspoort,
was nog de meest dominante figuur - maar hij had dan ook het leeuwendeel
in de liturgische gezangen. En dan, als de viering al een paar uur gaande
is, gebeurt er iets verrassends: een heldere kinderstem zingt de aanzet
van het hoogpriesterlijk gebed. De gelovigen, die al die tijd staan, gaan
op de knieën en de diaken buigt tot zijn voorhoofd de grond raakt. Het
is een moment van grote devotie. Aan het altaar, zo bleek later, stonden
twee jongetjes, van 3 jaar en 8 jaar. De jongste speelde vrijmoedig rond
het altaar en trok met zijn grappen geregeld de aandacht van de priester.
"Ik moedig de kinderen aan om aan de liturgie mee te doen" zegt Youssef.
"Dan wennen ze eraan en het houdt ze bezig. En laat ze dan maar een beetje
spelen".
Vijf Koptische kerken
De Koptisch-orthodoxe Kerk heeft in Nederland twee
priesters: Arsanasios El Baramousy in Amsterdam en Youssef M. Rizkalla
in Eindhoven en Utrecht. Ze bedienen vijf kerken: Amsterdam, al 16 jaar,
Den Haag, Utrecht, Eindhoven, nu 3 jaar en Leeuwarden, sinds een half
jaar. Youssef is geboren en getogen in Egypte. Na zijn artsenopleiding,
studeerde hij drie jaar theologie "uit belangstelling". Dat werd meer.
De Koptische kerk kent namelijk twee manieren om aan priesters te komen:
de reguliere opleiding op een seminarie en de aanwijzing door de gemeenschap.
"Ik assisteerde al jaren in de kerk bij de liturgie, ik gaf catechese
aan kinderen en als arts hielp ik, vanuit de kerk, arme patiënten. Toen
vroegen de mensen aan mij of ik priester wilde worden. Mijn naam was al
voorgedragen aan paus Shenouda III, het hoofd van de Koptisch-orthodoxe
Kerk. Ik wilde en vier jaar geleden heeft hij mij priester gewijd".
De
meeste priesters die langs deze route in het ambt komen, zijn academisch
gevormd, hebben in hun beroep gewerkt, zijn getrouwd en studeerden theologie
uit belangstelling. Wat de reguliere opleiding betreft: een kleine minderheid
van de priesters heeft na de middelbare school filosofie en theologie
gestudeerd aan het seminarie in Cairo of een van de andere seminaries.
Aan de seminaries kunnen ook vrouwen studeren. "Vrouwen kunnen in de kerk
werken, maar niet in pastorale functies", zegt Youssef. "We noemen hen
'servants'. Ze kunnen lesgeven op de zondagsschool, sociaal werk doen,
zieken bezoeken en op kerkelijke bureaus werken. Onze vrouwen vormen het
sociale gezicht van de kerk."
Echtgenote
Youssef had een parochie in Cairo toen paus Shenouda
hem naar Eindhoven stuurde om een Koptische gemeenschap op te zetten.
Voor hij en zijn vrouw definitief 'ja' zeiden, waren ze twee keer heel
kort in ons land. De gemeenschap in en rond Eindhoven verzamelde fondsen,
kocht de kerk aan de Stokroosstraat "en vroeg mij om de parochie te leiden".
Youssef besliste overigens niet op eigen houtje. Zijn vrouw, die het er
al in hart en ziel mee eens had moeten zijn dat hij priester werd, had
een net zo belangrijke stem. "Zij deelt met mij alle schreden in mijn
leven. Ze helpt ook in de kerk. Dat deed ze al voordat we trouwden."
Nederlandse preken
Youssef moest natuurlijk ook Nederlands leren. "De
diensten zijn in het Arabisch en het Koptisch, maar we preken hier in
het Nederlands. Ik probeer ook in het dagelijks leven Nederlands te spreken.
Voor de kerkgangers heeft Youssef een liturgieboek in drie talen: drie
kolommen met fonetisch uitgeschreven Arabische en Koptische teksten en
de Nederlandse vertaling. Het boek wordt in de kerk overigens niet alleen
door Nederlanders gebruikt, maar ook door de kinderen van de Egyptenaren,
die nagenoeg allemaal hier geboren zijn. "Ze kunnen met dit boek in het
Arabisch bidden, al hebben ze het Arabisch schrift nooit leren lezen.
En ze begrijpen wat ze bidden".
Grote parochie
De Koptische parochie van Youssef is erg uitgebreid:
heel Brabant, Limburg en een deel van België: 85 gezinnen en bijna 100
alleenstaanden. "Net als de Nederlandse parochies, hebben wij veel vrijwilligers.
Vrouwen helpen in de zondagsschool en maken het eten klaar voor de bijeenkomsten
na de vieringen." Hij vertelt over een jonge parochiaan die in Egypte
getrouwd is en zijn vrouw liet overkomen. "Vrouwen uit onze parochie helpen
de jonge echtgenote om zich in Nederland een beetje thuis te voelen en
wegwijs te worden. Ze gaan in het begin zelfs mee boodschappen doen."
In Nederland wonen,
volgens Youssef, ongeveer 4000 tot 5000 Koptisch-orthodoxe christenen
- circa 900 gezinnen. Hoeveel Egyptenaren - moslims vooral - er in Nederland
wonen, kan hij niet zeggen.
Opvoeding en jeugd
De opvoeding van de kinderen de Koptische-christelijke
traditie is niet eenvoudig. Alle kinderen zitten op Nederlandse scholen,
waarop allerlei religieuze denominaties te vinden zijn en vooral kinderen
uit niet-religieuze gezinnen. "Opvoeden in christelijke waarden moet vooral
gebeuren in de gezinnen. Ouders hebben de verantwoordelijkheid om hun
kinderen te vormen, ook in het geloof. Ze moeten ervoor zorgen dat het
contact met de kerkgemeenschap behouden blijft. Ook al daarom moeten ze
elke week naar de kerk komen."
Volgens Youssef helpt een
geregelde kerkgang in veel opzichten bij de opvoeding en vorming. "Ten
eerste kunnen kinderen via de kerk vriendjes maken, zelfs als ze ver uit
elkaar wonen. Ten tweede: op de zondagsschool krijgen ze les - uit de
bijbel, over de kerkelijke regels, over de liturgie en de heiligen van
de kerk. Ten derde: ik moedig jonge jongens aan om mij te assisteren bij
de liturgie, waarmee ik ze zeg: jullie zijn heel belangrijk voor mij.
Ik kan niet bidden als jullie me niet helpen. Verder organiseren we activiteiten
voor de jeugd. We hebben bij deze kerk een grote tuin waar we in de zomer
tenten neer kunnen zetten. De kinderen komen en blijven hier drie of vier
dagen. Ze doen van alles in de kerk: assisteren bij de viering en poetsen
soms ook de kerk. Ik probeer hen te laten voelen dat de kerk hun thuis
is, een plaats van vreugde en geluk.
We
zijn hier een maand of drie geleden begonnen met een speciaal programma
voor tieners. We hebben zeventig namen van jongelui uit heel Nederland.
We nodigen ze uit, brengen een dag samen door en nodigen een bisschop
uit om over van alles met hen te discussiëren, ook over drugs, homoseksualiteit,
liefde…. Bij de eerste ontmoeting kwamen er 44. De anderen hadden geen
tijd, die moesten werken of studeren."
Youssef hecht er aan dat
de ouders in een christelijke geest leven. "Ik stimuleer dat ze in alles
denken en spreken als christenen. Dat geeft resultaten. In Amsterdam merken
we dat kinderen van 18, 19 jaar op een heel natuurlijke manier met de
kerk verbonden blijven en ook een actieve rol spelen in de kerk."
Oudste kerk
De koptisch orthodoxe kerk is de meest traditionele
kerk van de hele wereld, zegt Youssef. "En de oudste. Zij is opgericht
door Marcus rond het jaar 60. En tot nu toe handhaaft zij haar tradities
onveranderd." En wat het kerkelijk spreken betreft: "In Egypte aanvaardt
het volk de leer van de kerk in alles en dat doen ze ook als ze in Nederland
zijn. Niemand protesteert dus als we ons met hun leven bemoeien." Youssef
vertelt over een Egyptenaar die met een Nederlandse vrouw trouwde, maar
alleen voor de burgerlijke stand. "Wij zien dat niet als een sacramenteel
huwelijk. Hij mag nog wel in de kerk komen, maar niet meer de H. Communie
ontvangen. Op een dag kwam hij bij mij en zei: 'Ik weet dat ik verkeerd
doe, maar ik doe dat met een speciale reden'. Ik zei: Goed, je weet dat
ik deze manier van leven niet kan zegenen. Je hebt jezelf te verbeteren.
Als je dat doet en je sluit alsnog een kerkelijk huwelijk, dan ben je
weer welkom bij de H. Communie. Je bent mijn zoon en ik ben verantwoordelijk
voor je, daarom moet ik je dat zeggen."
|
zijn opgeleid. Zelfs mensen
met een academische opleiding moeten hun inkomen verdienen in bescheiden
baantjes, vaak in de horeca. Maar het gaat ze wel redelijk. Ze zijn niet
rijk, verdienen net genoeg om hun gezin te onderhouden. Maar er zijn ook
uitzonderingen: sommigen hebben eigen restaurants geopend en anderen zijn
ook hier huisarts, apotheker of ingenieur."
Oecumenische contacten
De oecumenische contacten met de geestelijkheid
in Eindhoven zijn goed. "De Koptische kerk is lid van de Wereldraad van
kerken en van de Afrikaanse raad van kerken. Onze paus was lange tijd
een van de leiders van de Wereldraad. Hier hebben wij een goede relatie
met de Grieks-orthodoxe kerk en de protestantse kerk in Woensel, maar
op dit moment heb ik nog geen relatie met de katholieke kerk. Ik heb een
katholieke parochie bezocht en mezelf geïntroduceerd bij de priester,
maar hij had het misschien te druk. Ik heb niets meer van hem vernomen.
Ik probeer dus wel contacten te leggen, maar ik ben hier pas drie jaar.
Ik vindt het erg belangrijk om goede relaties te hebben met de andere
kerken en ook om samen Vespers te vieren."
Dicht bij God staan
Over de houding van de kerken bij maatschappelijke
kwesties, meent Youssef: "De kerk moet niet bescheiden en voorzichtig
zijn. De kerk moet getuigen van de waarheid en de rechten van de mens.
We kunnen leren van Johannes de Doper, die opriep zonder vrees naar het
woord van God te luisteren. Ik denk dat de kerken in westerse landen soms
wèl dicht bij de mensen staan, maar niet dicht bij God. Het is beter om
dicht bij God te staan, zelfs al zouden enkele mensen om je heen het niet
met je eens zijn en zich van je verwijderen. Een kerk die zonder concessies
getuigt van haar geloof in God, is heel, héél sterk. Als het volk dat
ziet, wil het daarbij horen."
Kees J.G.
van Hasselt
13 mei 2001
|